घटना केही समय अगाडिको हो । एटिएमको पिन नम्बर ह्याक गरेर ग्राहकको बैंक खाताबाट करौडौं रुपैयाँ लुट्ने पाँचजना चिनियाँ नागरिकहरुलाई प्रहरीले पक्रियो । नेपालमा रहेका एटिएम बुथबाट रकम लुट्ने योजना चीनमै बनाएर नेपाल आएका उनीहरुको योजना सफल भएन । पर्यटन भिसामा नेपाल आएका उनीहरु काठमाडौं आएको २४ घण्टामै आफ्नो योजना अनुसार काम गर्न थालिसकेका थिए । तर प्रहरीलाई प्राप्त सूचनाका आधारमा प्रहरीले गरेको सूक्ष्म अपरेशनपछि उनीहरुको योजना सफल भएन । नेप्सको स्विचमै बदमासी गरेर पैसा झिकेका उनीहरुले बनाएको योजना ट¥यो र नेपालबाट करोडौं रुपैयाँ लुटिनबाट जोगियो । यो घटना सेलाउन नपाउँदै अर्को घटना घट्यो । कृषि विकास बैंकको सिष्टम ह्याक गरी पैसा चोरियो । बैंकले यो सिष्टम ह्याक नभएको बताए पनि पछि प्रहरीले सिष्टम ह्याक नै भएको पुष्टि ग¥यो । यहाँनेर पनि प्रहरी सफल भयो । बैंकको सिष्टमबाट चोरीएको पैसा झिक्नेहरुलाई प्रहरीले पक्रियो ।

केही साताअघि अर्को फरक खालको घटना घट्यो । दिनको करिब ३ बजेको हुँदो हो, गृह मन्त्रालयमा एक युवकको फोन आयो । फोनमा उनले भने, ‘म सिरहाबाट बोल्दै छु । मैले वाणिज्य बैंकको एटिएम ह्याक गरिसकेँ ।’ एकाएक मन्त्रालयमा यस्तो फोन आएपछि फोन उठाउने कर्मचारीले तत्काल यसबारे गृहसचिव प्रेमकुमार राईलाई जानकारी गराए । एकाएक आएको यस्तो फोनले मन्त्रालयका कर्मचारीलाई झस्काउनु पनि स्वाभाविक थियो । केही समय अगाडिमात्र विभिन्न बैंकका एटिएम ह्याक भएको काण्ड सुनेका, पढेका उनीहरुले यस विषयमा खोजी गरिहाले । गृहसचिव राईले आइजिपी सर्वेन्द्र खनाललाई घटनाबारे जानकारी दिए । त्यसपछि आइजिपी खनालले महानगरीय अपराध महाशाखाका एसएसपी सहकुल थापालाई घटनाबारे जानकारी दिए र उनलाई कुनै हालतमा पक्रन आदेश दिए । फोन नम्बर ट्र्याक गर्दै महाशाखाको टोलीले अन्ततः ती व्यक्तिलाई सिरहाको कल्याणपुरबाट पक्राउ ग¥यो । अनुसन्धानको क्रममा ठाकुर अर्धपागल रहेको प्रहरीको ठम्याइ रह्यो ।

माथिका दुई घटना केलाउने हो र तेस्रो घटनालाई मनन गर्ने हो भने नेपालका बैंकका सिष्टमहरु ‘भगवान भरोसा’मै चलेका छन् भन्ने भान हुन्छ । यतिबेला विशेषगरी माथिका दुई घटनालाई लिएर नेपालमा रहेका बैंकका सिष्टम कति सुरक्षित छन् त ? भन्ने प्रश्न उठेको छ । यससम्बन्धी गहिरो बहस छेडिएको छ ।

घटना १ को नालीबेली
शनिबारको दिन थियो । अपराह्न करिव ४ बजेको हुँदो हो । डीएसपी होविन्द्र बोगटीको मोबाइलको घण्टी बज्छ । एक बैंकरको फोन थियो त्यो । ती बैंकरले बैंकको एटिएम सिस्टममा केही असाधारण गडबडी देखिएको प्रारम्भिक जानकारी दिए । ‘एउटा मान्छेले पटक–पटक असाधारण रुपमा एटीएम कार्ड प्रयोग गरेको संकेत सिस्टमले दिइरहेको छ’ ती बैंकरले दिएको यही सूचनाका आधारमा प्रहरीले अप्रेशन थाल्यो । एटीएम सर्भिस प्रोभाइडर नेप्सबाट नबिल बैंकको दरबारमार्ग बुथमा समेत केही अनधिकृत गतिविधि भइरहेको उनको संकेत थियो । सूचना र सूचनालाई बल मिल्नेगरी लोकेसन पाएपछि प्रहरीले अप्रेशन थाल्यो । ती बैंकरले दिएको जानकारीपछि डीएसपी होविन्द्र बोगटीले नेतृत्व गरेको टोली दरबारमागस्थित नबिल बैंक एटीएम बुथ पुग्दा त्यहाँ चिनियाँ नागरिक झु लियाङआङ पैसा निकाल्दै थिए । प्रहरीले उनलाई रंगेहात नियन्त्रणमा लियो । उनको साथबाट ४५ हजार रुपैयाँ नगद, २० थान नक्कली एटीएम र होटल माया मनोहर बुटिकको साँचो फेला प¥यो । त्यसपछि प्रहरीले अर्को क्लु पायो । प्रहरीको टोली होटलतर्फ लाग्यो । प्रहरी होटल पुग्दा झुको समूहका चारजना दुई वटा सुटकेश र झोला बोकेर बाहिरिन खोज्दै थिए । उनीहरुमध्ये केहीलाई प्रहरीले नियन्त्रणमा लियो, केही भाग्न सफल भए ।

यस्तो छ ह्याकरहरुको फर्मूला !
कसरी भयो त ह्याक ? यसलाई सजिलोसँग बुझ्ने प्रयास गरौं ।माथिकै उदाहरणलाई आधार बनाएर हेरौं । उनीहरुले कार्ड नबिलको एटिएममा छिराए । नबिलको एटिएमले भिसालाई सोध्यो । भिसाले नेप्सलाई सोध्यो । यहाँनेर चिनियाँहरुले नेप्समा भिसाको प्रश्न नपुग्दै ‘भुक्तानी दिए हुन्छ’ भन्ने जवाफ आउनेगरी सफ्टवेयर प्रयोग गरे । ह्याक यहीँनेर भयो । नेप्ससम्म भिसाको प्रश्न नपुग्दै भिसाले भुक्तानी दिन आदेश दिइरह्यो । बैंकका कर्मचारीले बेलैमा जानकारी नदिएको भए ठुलो दुर्घटना हुन सक्थ्यो । चिनियाँहरु करोडौं रुपैयाँ लुटेर भाग्थे तर कसैलाई थाहा नै हुँदैनथियो । थाहा पाएको दिन सबै कुरा ढिलो भइसक्ने थियो ।

घटना २ को नालीबेली
एटिएम ह्याक भएको खबर सेलाउन नपाउँदै नेपाली बैंकिङ क्षेत्रमा अर्को घटना घट्यो । कृषि विकास बैंकको सिस्टम ह्याक गरेर ठूलो रकम निकालियो । यो प्रकरणमा त अझै ब्यालेन्स सिट नै तलमाथि पारिदिएर सिष्टममा छिरेको देखिएको छ । फरेन्सिक रिपोर्ट नआइसकेकाले यस्तो नै भएको हो भन्न नसकिए पनि बैंकको ब्यालेन्स सीटबाट केही रकम डेबिट गर्ने अनि नयाँ खाता खोलेर खातामा पठाएको देखिएको छ । यस प्रकरणमा बैंककै कर्मचारीको संलग्नताको आशंका गरियो भने प्रहरीले ११ जनालाई विभिन्न ठाउँहरुबाट पक्राउ गरेको छ ।

पक्राउ पर्नेहरुमा पक्राउ पर्नेमा काठमाडौंका सुजन कार्की, निमा तामाङ, सञ्जय घले, विद्या सागर, नुवाकोटका लेमान तामाङ, लक्ष्मी तामाङ, निर्मला तामाङलगायत रहेका छन् । यसैगरी सिरहाबाट पुष्पराज खड्का पक्राउ परेका छन् । यो प्रकरणमा बैंककै कम्प्युटर प्रयोग गरेको देखिएको छ । ब्यालेन्स सिटमा गडबडी गरेर म्यानेजरको युजरनेम र पासवर्ड प्रयोग गरेर सिष्टमभित्र छिरिएको छ र गडबडी गरिएको छ ।
विदेशी नागरिक ‘काले’ भन्ने पिटरले मुम्बइमा बसेर नेपाली बैंक तथा वित्तीय संस्था लुट्ने योजना बनाएको खुलेको छ । उनले ५ अर्ब रुपैयाँ लुट्ने योजना बनाएका थिए । उनले विभिन्न नागरिकहरुलाई प्रयोग गरी कृषि विकास बैंक, पानस रेमिट, कैलाश विकास बैंक र नबिल बैंक लगायतका विभिन्न संस्थाहरुमा ‘क्रेडिन्सियल ह्याकिङ’ गरी रकम निकालिरहेको अवस्थामा प्रहरीले पक्राउ गरेको छ । विदेशमा बसेर डिल गर्ने अनि नेपालमा बैंकबाट रकम चोरी गरेर हुण्डीमार्फत पैसा लैजाने गरेको प्रारम्भिक अनुसन्धानबाट खुलेको छ ।

बैंकरका कर्मचारीहरुको लापरबाही पनि उस्तै
यसो त बैंकका कर्मचारीहरु पनि कम लापरबाही गर्दैनन् । कृषि विकास बैंकको ह्याकिङ प्रकरण सम्झदै प्रविधिविज्ञ मुकुन्द पोखरेल भन्छन्, ‘मैले अडिट गर्दा देखेको छु । कतिपयले डायरीमा पासवर्ड लेखेर डायरी टेबलमै छाड्छन् । कतिपयले किबोर्डको पछाडि पासवर्ड राख्छन् । अब आइटी हेडले नै यस्तो गर्छन् भने अरुले के सिक्ने ? अरुले के गर्छन् होला ?’ उनका अनुसार बैंकका कर्मचारीहरुले पनि आइटीलाई सुरक्षाका दृष्टिकोणले भन्दा बढी अपरेशनल कुरा ठीक छ कि छैन भनेर मात्र ख्याल गर्ने गर्दछन् । ‘सिष्टम चलेको छ, एटिएमबाट पैसा निस्केको छ भन्ने बित्तिकै सबै कुरा ठीक छ भन्ने भ्रम छ कर्मचारीहरुमा । यो भ्रमबाट बाहिर निस्किन जरुरी छ । सिष्टम ठीक अवस्थामा छ कि छैन भन्ने कुरा महत्वपूर्ण कुरा हो,’ उनी भन्छन् ।

समस्या एकातिर, राष्ट्र बैंकको ध्यान एटिएमको बुथ सुरक्षातिर
नेपालका एटिएमहरु ह्याक भएपछि नेपाल राष्ट्र बैंकले सर्कुलर नै जारी गरेर सबै एटिएमहरुमा सुरक्षाकर्मी राख्नु भन्यो । त्यो पनि २४ सै घण्टा । यसले ठूलो खर्च बढाउने भएकाले बैंकहरुले अझै यो निर्देशन मानेका छैनन् । अर्कोतर्फ सिष्टमको सुरक्षा गर्नुपर्ने ठाउँमा बुथहरुको सुरक्षाको नीति ल्याउनुमा कुनै पनि तुक नभएको तर्क प्रविधिविज्ञहरुको छ । ‘नियामकको निर्देशन देखेर पनि कहिलेकाहीँ उदेक लाग्छ,’ प्रविधिविज्ञ शंकर दाहाल भन्छन्, ‘समस्या सिष्टममा छ । ह्याक सिष्टम भएको छ, तर सुरक्षा बुथको गर्न निर्देशन दिइएको छ । देशभर भएका ३ हजारबढी एटिएम बुथहरुमा सुरक्षाकर्मी राख्नुभन्दा त सिष्टम सुरक्षित बनाउन लाग्नुपर्छ ।’ अर्का प्रविधिकर्मी केशव पौड्याल पनि राष्ट्र बैंकको यो नियमले आफूलाई अचम्म बनाएको तर्क गर्छन् । उनी भन्छन्, ‘सुरक्षाकर्मी त बुथभित्र जान नै पाउँदैनन् । त्यसमाथि ह्याकरहरुले सुरक्षाकर्मीसँग कसरी डिल गर्ने भन्ने तयारीसमेत गरेका हुन्छन् । त्यसैले सिष्टम राम्रो बनाउने हो । यो निर्देशनमा खास तुक छैन ।’ यता राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरु भने एटिएम बुथहरु सुरक्षित हुन् भन्ने हेतुले यस्तो नियम ल्याएको बताउँछन् । हामीले यसबारे प्रविधिविज्ञ मुकुन्द पोखरेलसँग कुराकानी गरेका छौं ः

इलिगल सफ्टवेयर पनि समस्या हो ?
यसो त विभिन्न बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरुमा इलिगल सफ्टवेयर प्रयोग भइरहेका छन् । यसअघि लिभिङ विथ आइसिटीले नै पाइरेटेड ओराकल सम्बन्धी समाचार प्रकाशन गरेको थियो । त्यसपछि कतिपय बैंकहरुले ओरिजिनल सफ्टवेयर प्रयोग गर्न सुरु पनि गरेका छन् । इलिगल सफ्टवेयरले कतै नै कतै समस्या पार्ने भएकाले पनि ह्याकिङका घटना बढेको विज्ञहरुको भनाइ छ । इलिगल सफ्टवेयरमा कतै न कतै लुपहोल हुने भएकाले यस्तो समस्या पर्ने गरेको विज्ञहरुको टिप्पणी छ । यता बैंकर्स संघका अध्यक्ष भने अहिले बैंकहरुमा इलिगल सफ्टवेयरहरु प्रयोग नहुने दाबी गर्छन् । ‘पहिला रिसोर्सको क्राइसिस हुँदा यस्ता कुराहरु केही आएका हुन् । तर अहिले कुनै पनि बैंकहरुले इलिगल सफ्टवेयर प्रयोग गरेका छैनन्,’ उनी भन्छन् । यता प्रविधिविज्ञ मुकुन्द पोखरेलको तर्क भने बेग्लै छ । ‘कोर सिष्टम इलिगल नभए पनि पनि अरु सफ्टवेयरहरु इलिगल छन् । अझै पनि कतिपय बैंकहरुले पाइरेटेड विन्डो प्रयोग गरिरहेका छन् ।
अन्य सफ्टवेयरहरु पनि पाइरेटेड छन् । यस्ता सफ्टवेयरमा पनि कतै नै कतै सिष्टमलाई बिगार्ने तत्व हुन्छन् । यसले ह्याकिङलाई कुनै न कुनै रुपमा प्रश्रय दिन्छ भन्ने सत्य हो,’ उनी भन्छन् ।

नेपालका सिष्टम कुनै पनि बेला ह्याक हुन सक्छन् : मुकुन्द पोखरेल प्रविधिविज्ञ

नेपालका बैंकहरुका सिष्टमहरु ह्याक भइरहेका छन् नि ? नेपालका बैंकहरुका सिष्टम असुरक्षित नै हुन् त ?
हामी हाम्रो भाषामा म्यचुरिटी लेभल भन्छौं । १ भनेको कति पनि सुरक्षित नभएको, ५ भनेको पर्फेक्ट । मैले एक दर्जनजति बैंकहरुको सिष्टम अडिट गरेको छु । कुनै बैंकको पनि सिष्टम सुरक्षित छैनन् । एक सिष्टम नै सुरक्षित छैनन्, अर्को सिष्टम सुरक्षित छैन भन्ने चिन्ता नै सरोकारवालाहरु कसैलाई छैन । समग्रमा हेर्दा नेपालका बैंकका सिष्टम ‘हाई रिस्क’मा छन् । कुनै पनि बेला कुनै पनि खालको ह्याक हुन सक्छ ।

आइटीमा त ठूलो खर्च गरेका छन् नि बैंकहरुले ? र पनि सिष्टम कसरी सुरक्षित भएनन् ?
सिष्टम, सफ्टवयेर वा हार्डवेयरमा खर्च गरिएको छ । तर ती सिष्टम राम्रो भएर मात्र हुँदैन । चलाउने मान्छे कस्तो छ भन्ने कुरा महत्वपूर्ण छ । उदाहरणका लागि, गाडी राम्रो मात्र भएर पुग्दैन नि । बाटो र ड्राइभर पनि त राम्रो चाहियो नि । सफ्टवेयर र हार्डवेयर राम्रो भएर मात्रै पुग्ने भए ठूला ठूला कम्पनीहरुका सफ्टवेयर कसरी ह्याक हुन्थे र ? नेपालमा सिष्टम राम्रो नभएको होइन । फिनाकलजस्ता राम्रा सफ्टवेर प्रयोग भएका छन् नेपाली बैंकहरुमा । तर त्यसलाई राम्रोसँग चलाउने ट्रेन्ड मेनपावर नै नेपालमा छैन । त्यो सिष्टमलाई कसले कसरी प्रयोग गरेको छ भन्ने कुरा महत्वपूर्ण छ ।

चलाउन जान्ने मान्छे नै भएनन् भन्ने हो ?
कुरा त्यतिमात्र होइन, सिष्टम चलेको छ भन्दैमा सबै कुरा ठीक छ भन्ने हुँदैन । प्राविधिक रुपमा सफ्टवेयर कसरी प्रयोग भएको छ भन्ने कुरा महत्वपूर्ण हुन्छ । ती सिष्टमलाई सही तरिकाले प्रयोग गरिएको छ कि छैन भन्ने कुरा आउँछ । अहिले नेपालमा त्यस्तो मेनपावर नै नभएको पनि हो । भएका मेनपावरलाई पनि तालिमको कमी छ । आवश्यक जानकारीको कमी छ । अपडेटड सूचनाको कमी छ, जसका कारण नेपालका सिष्टमहरु असुरक्षित छन् । यसको अर्को कारण पनि छ । समस्या कानुन मै छ । नेपालको कानुन नै बलियो नभएकाले हेलचक्य्राइँ पनि भएको छ । गल्ती नै भए पनि के नै हुन्छ र भन्ने मानसिकताबाट हाम्रो आइटी क्षेत्र ग्रसित छ । उदाहरणका लागि एउटा कर्जाको फाइलमा सही गरेको भनेर बैंक अफ काठमान्डूका सीइओ हिरासतमा बस्नुपर्ने रे, अनि त्यत्रो नेप्स ह्याक हुँदा त्यहाँका प्राविधिकहरुमाथि किन अनुसन्धान गरिएन त ? समस्या कानुनमै छ । कानुन बलियो नभई केही हुनेवाला छैन ।

समस्या कानुनबाहेक के–के मा छन् ?
नेपालको कल्चरमै पनि समस्या छ । बैंकहरु कर्पोरेट कल्चरमा भन्दा व्यापारिक कल्चरमा चले । व्यापारीहरुलाई खर्च कम गरेर कसरी नाफा कमाउने भन्ने धुनमात्र छ । नेपालको बैंकहरुमा आइटी हेडहरु त काम चलाउमात्र छन् । न कारबाही हुन्छ, न क्वालिफाइड मेनपावर छ । थुप्रै बैंकहरुका डाटाहरु चोरिएका छन्, तर कसैलाई पनि कारबाही भएको छैन । ठूला ठूला आइटी फ्रडमा पनि आइटी अफिसरहरुलाई कारबाही भएको छैन । केही समय अगाडि एक बैंकको स्वीफ्ट ह्याक भयो । आइटी हेडलाई के कारबाही भयो त ? नेप्समा यति ठूलो घटना घट्यो । को जिम्मेवार भयो त ? कसलाई पक्राउ गरियो त ? के सजाय दिइयो त ? यहाँ त मैले त यति गरेकै हो, तलकाले बिगारे भन्ने चलन चल्यो । जिम्मेवारी अरुलाई दिने, दोष अरुलाई दिनेमात्र काम भयो । परे पनि तलका मान्छेहरु पर्छन् भन्ने प¥यो धेरैलाई, जसकारण उपल्लो तहका कर्मचारी सधैं व्यापारीले मात्र चलाए । जहाँ नाफाको कुरा मात्र चल्यो । मुख्य कुरा कानुन कमजोर भएपछि यस्तो समस्या आयो ।

आइटी हेडहरुमा पनि चाहिने जति क्वालिटी भएन हो ?
कसरी होस् त ? आइटी क्षेत्रमा निकै राम्रो काम गर्नेहरु नेपाल नै बस्न चाहँदैनन् । उनीहरुलाई नेपालमा भन्दा बाहिर धेरै राम्रो छ । नेपालमा पेमेन्ट पनि राम्रो छैन । यहाँ त नेपाल छोड्न नमिल्ने, परिवारमा समस्या भएकाहरु र विदेशमा अवसर नपाइरहेकाहरुमात्र बसेका छन् । उनीहरुलाई तालिम छैन । चाहिने अपडेटेड सूचना छैन । कसरी हो आफू बच्नुपर्छ भन्नेमात्र चिन्ता छ सबैलाई । फेरि सबै जना त्यस्तै छन् भन्ने पनि होइन । केही राम्रा मान्छेहरु पनि छन् । तर अधिकांशमा समस्या छ । ट्रेनिङ नै छैन ।

दुई ठूला ह्याकिङ घटना बाहिर आए, यसलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
यी त बाहिर आएका केस हुन् । यी थाहा पाएका केस हुन् । थाहा नपाएका केस त कति छन् कति । प्रहरीले थाहा नपाएर डाटाहरु चोरी भएका वा सिष्टम ह्याक भएका केसहरु कति छन् कति । यो केसमा नेपालका सिष्टम जोगिए । तर सधैं यसरी जोगिन सक्ने सम्भावना हुँदैन । आइटीमा काम गर्ने कर्मचारीहरुलाई ट्रेन्ड बनाउनुको विकल्प छैन ।

घटना दुर्भाग्यपूर्ण : ज्ञानेन्द्र प्रसाद ढुंगाना
अध्यक्ष, नेपाल बैंकर्स संघ
ह्याकरहरुले नेपालका एटिएम नै ह्याक गरेर पैसा झिक्न खोज्दा पनि नेपाल प्रहरीले उनीहरुलाई पक्रन सफल भएको छ । यसका लागि नेपाल प्रहरीलाई धन्यवाद दिनुपर्छ । उहाँहरुको एक्सनका कारण नेपाली बैंकबाट ठूलो क्षति हुनबाट हामी सबै जोगिएका छौं । झिकिएको पैसा प्रहरीले बरामद गरिसकेको छ । यसबाट अहिलेसम्मकै अवस्थामा कुनै पनि हानि भएको छैन । जनताको रकम सुरक्षित छ । तर घटना निकै दुर्भाग्यपूर्ण छ । यसले बैंकहरुलाई चुनौती थपिदिएको छ । तर संसारमा अझै ठूला ठूला ह्याकिङका घटना घटिरहेका छन् । नेपालमा त्यस्ता ठूला घटना घट्यो भने ठूलो क्षति हुन्छ । हामी त्यस्तो क्षतिबाट अझसम्म जोगिएका छौं । यो बैंकका सिष्टम भन्ने १०० प्रतिशत सुरक्षित नहुने रहेछन् । संसारमा कतै पनि कुनै पनि सिष्टम १०० प्रतिशत सुरक्षित नहुने रहेछन् । हामी हाम्रो ठाउँमा सकेसम्म सिष्टमलाई सुरक्षित बनाउन खोजिरहेका छौं । आइटीमा ठूलो लगानी छ । र पनि यस्ता घटनाहरु भइ नै रहेका छन् । यो साह्रै दुर्भाग्यको कुरा हो । एटिएम ह्याक प्रकरणले हामीलाई थप सचेत बनाएको छ । बैंकहरु थप सचेत भएका छन् । यस्ता घटना घट्न नदिन के–के गर्नुपर्छ, हामी सबै कुरा गर्न तयार हुनुपर्छ र छौं पनि ।

ठूलो दुर्घटनाबाट बैंकहरु जोगिए : गोविन्द प्रसाद ढकाल
अध्यक्ष, डेभलपमेन्ट बैंकर्स एशोसिएशन
हामी हाम्रो ठाउँमा सकेसम्म सुरक्षित हुन खोज्दा खोज्दै पनि ह्याकरहरुले नेपाली बैंकहरुलाई निशानामा पारिरहेका छन् । यो निकै दुर्भाग्यपूर्ण कुरा हो । एटिएम ह्याक प्रकरणमा हामी ठूलो दुर्घटनाबाट बच्यौं । यो हाम्रो लागि पाठ हो । बैंकहरुले सुरक्षामा थप लगानी गर्नुपर्ने देखिएको छ । सबै बैंकहरु यस्तो कुरामा सचेत हुनुपर्छ । तर ह्याकिङ भन्ने कुरा नै यस्तो रहेछ, हाम्रो सुरक्षाका बाबजुत पनि उनीहरु सिष्टममा छिरेर पैसा चोर्ने प्रयास गरिरहेका हुने रहेछन् । नेपालमा मात्र होइन, संसारमा निकै ठूला ह्याकिङका घटना भएका छन् । नेपाली बैंकका मात्र होइन, प्रहरीकै सफ्टवेर पनि ह्याक भएका छन् । अस्पतालका सिष्टमहरु पनि ह्याक भएका छन् । हामी चनाखो हुनुको विकल्प छैन । कहाँ कहाँ लुपहोलहरु देखिएका छन्, तिनलाई सुरक्षित बनाउनुपर्छ । बैंकहरुले आवश्यक परेको खण्डमा सुरक्षामा लगानी थप्नुपर्छ । यसपालि भने ठूलो दुर्घटना टरेकै हो । यस्ता घटना अब नहुन् भन्नका लागि सबैजना सजग हुनुपर्छ ।

जनताको निक्षेप सुरक्षित छ : बम बहादुर मिश्र
नेपाल राष्ट्र बैंक
नेपालमा पटकपटक ह्याकिङका घटना हुनु दुर्भाग्यपूर्ण हो । तर कृषि विकास बैंक प्रकरण र नेप्स ह्याकिङ प्रकरणमा जे–जे भयो, जनताको निक्षेपमा कतै पनि समस्या छैन । जनताको निक्षेप पूर्ण रुपमा सुरक्षित छ । आम निक्षेपकर्ताले यस विषयमा ढुक्क भए हुन्छ । नेप्से प्रकरण हुनेबित्तिकै हामीले नियामकले गर्नुपर्ने सम्पूर्ण काम गरिसकेका छौं । नेप्सलाई आवश्यक निर्देशन दिइसकेका छौं । बैंकहरुलाई पनि सुरक्षाको मामलामा सजग हुन भनिसकेका छौं । एटिएम सुरक्षामा विशेष जोड दिन निर्देशन दिइसकेका छौं । घटेका दुई घटनामा प्रहरीसँग नजिक भएर काम गरिरहेका छौं । प्रहरीलाई सहयोग गरिरहेका छौं । हामी आफैं पनि समन्वयकारी भूमिकामा छौं । भएको घटनामा दोषीलाई कारबाही गर्ने र यस्ता घटना हुन नै नदिने कुरामा के गर्न सकिन्छ भन्ने विषयमा हामी सम्बन्धित निकायहरुसँग छलफल र बहसकै क्रममा छौं । ह्याकरहरुले बैंकबाट पैसा लगेको नै भए पनि जनताहरु आत्तिनुपर्ने कुरा छैन । जनताको निक्षेप पूर्ण रुपमा सुरक्षित छ । कृषि विकास बैंकको प्रकरणमा होस् वा नेप्स नै ह्याक भएको प्रकरणमा होस् प्रहरीको भूमिका प्रशंसायोग्य छ । उहाँहरुका कारण ठूलो दुर्घटना टरेको छ । लुटिएको पैसा बरामद भइसकेको छ । निक्षेपकर्ताले कुनै पनि ठाउँमा चिन्ता लिनुपर्दैन । जनताको रकम १०० प्रतिशत सुरक्षित छ ।